حذف چهار صفر از پول ملی؛ تجربه تلخ برزیل یا موفقیتی به رنگ نارنجی؟!

حذف صفر از پول ملی کشورمان بالاخره به مراحل نهایی رسید، اما فرجام این اتفاق برای کشورمان چه خواهد بود؟

به گزارش «آزادی»، از جمله تصمیمات نشست هیات دولت (چهارشنبه، نهم مردادماه 1398) بررسی لایحه پیشنهادی بانک مرکزی مبنی بر تغییر واحد پول ملی بود که فرجامش، تصویب این لایحه بود. اتفاقی که از سالها پیش در دستور کار قرار داشت و حتی در سال 90، قریب الوقوع به نظر می‌رسید اما رقم نخورد.

بر اساس این مصوبه، با اهدافی چون «حفظ کارایی پول ملی، تسهیل و بازیابی نقش ابزارهای پرداخت نقد در تبادلات پولی داخلی و همچنین هماهنگی با آنچه در فرهنگ و عرف جامعه درباره واحد پول ملی رواج یافته است»، قرار است واحد پول ملی کشورمان از «ریال» به «تومان» تغییر کرده و چهار صفر از اعداد درج شده روی اسکناس ها و سکه ها، حذف گردد.

معنای ساده و سرراست این تصمیم آن است که هر 10 هزار ریال (هزار تومان) به 1 تومان تبدیل خواهد شد و احتمالا بر اساس سخنان پیشین رئیس کل بانک مرکزی، هر تومان معادل یکصد «ریال جدید» خواهد بود تا تکلیف پول خرد نیز مشخص گردد و مبادلات روزمره دچار مشکل نگردد. با این ملاحظه که احتمالا تعیین واحد «ریال جدید» مشکل آفرینی خواهد کرد و احتمالا نام دیگری برای آن در نظر گرفته خواهد شد.

این در حالی است که می‌دانیم در سال 90 و بر اساس تصمیم دولت وقت، نظرسنجی مفصلی برای تعیین نام پول جدید صورت گرفته تا مشخص شود جایگزین «ریال» چه خواهد بود. نظرسنجی ای که روی سایتی در زیرمجموعه سایت بانک مرکزی کشورمان قرار گرفته بود و بعدها تاکید شد «نتایج آن از نظر مبانی آماری قابل تعمیم به کل جامعه نیست چراکه نظرسنجی اینترنتی از پراکندگی نمونه آماری علمی برخوردار نیست.»

اما اگر از این موارد صرف نظر کرده و فارغ از نامی که برای پول ملی جدید و پول خرد آن انتخاب خواهد شد، بر تصمیم دولت مردان بر حذف 4 صفر متمرکز شویم، خود را در آستانه رویدادی خواهیم یافت که ممکن است عواقب خوب و خوشایندی به دنبال داشته باشد یا برعکس، نتیجه اش بد و حتی شوم باشد. دورنمایی که بررسی سیر حذف صفر از پول دیگر کشورها ترسیم می‌کند.

با این مقدمه، بد نیست دو نمونه متفاوت از این تجربه را در دیگر نقاط جهان مرور کنیم و به یاد داشته باشیم که ﺑﻪ ﻣﻌﻤﻮل، ﺣﺬف ﺻﻔﺮ از ﭘﻮل ﻣﻠﯽ ﭘﺲ از بحران های اقتصادی صورت می‌گیرد و دولت قصد دارد با این اقدام مردم را متقاعد کند که دوران تورم شدید پایان یافته و سیاست های اقتصادی اش تغییر کرده است. آن هم تغییرات اساسی و بنیادین.

افزون بر این، لازم به یادآوری است که تغییر پول ملی در کشورمان، اهداف ساده ای مانند کاهش هزینه های چاپ و نشر اسکناس (که عمر آن در کشورمان از میانگین عمر اسکناس در جهان بسیار پایین تر است و همچنین سقوط ارزش پول ملی کشورمان موجب شده که «سکه» از گردونه تبادلات مالی خارج شده و اسکناس جایش را بگیرد) یا رهایی از دوگانه ریال-تومان را هم دنبال می‌کند. هدفی که احتمالا نمونه های مشابهی با آن در اهداف دیگر کشورهای جهان که حذف صفر را تجربه کرده‌اند، وجود داشته.

تجربه تلخ برزیل

آن گونه که آمارها و گزارش ها نشان می‌دهد، سیاست کاهش صفر از پول ملی در بیش از 50 کشور جهان در دستور کار قرار گرفته و تجربه شده است اما اگر قرار باشد به تعداد دفعات اتخاذ این تصمیم در جهان اشاره کنیم، می‌بایست به عددی بزرگتر از 70 اشاره کنیم. عددی که نشان می‌دهد در برخی کشورها بیش از یک بار سیاست حذف صفر از پول ملی در دستور کار قرار گرفته است!

از جمله این کشورها، برزیل است که رکورددار حذف صفر است. کشوری که در دهه 60 و 70 میلادی به تورمی بسیار سنگین و مثال زدنی مبتلا شده بود که موجب می‌شد ارزش پولی ملی اش ماهانه به طور میانگین سی تا چهل درصد سقوط کند. سقوط آزادی که ابتدا کوشیدند با تغییر نام پول ملی با آن مقابله کنند و بعد از دو نوبت تغییر نام، با حذف 3 صفر از پول به مقابله با آن شتافتند که آن هم تقریبا راه به جایی نبرد.

این عدم موفقیت زمانی مسجل شد که در سال 1981 میلادی، تورم برزیل به 151 درصد رسید تا بار دیگر حذف 3 صفر از پول در دستور کار قرار گیرد و روز از نو و روزی از نو. سیر مفصلی که چکیده آن، حذف 18 صفر از پول ملی این کشور در 6 مرحله طی سالهای 1930 تا کنون بوده که افزون بر آن، می‌توان به 8 نوبت تغییر نام پول ملی این کشور نیز اشاره کرد.

همین اعداد و ارقام کافی است که بدانیم حذف صفر یا تغییر نام پول ملی به تنهایی برای فرار از تورم روزافزون و شدید کافی نیست، هرچند نمی‌توان این گزاره را نیز رد کرد که اگر این انبوه تصمیمات در برزیل اتخاذ و اجرا نشده بود، چه بسا بحران های اقتصادی این کشور را دستخوش آسیب هایی سنگین تر کرده بود. کشوری که هنوز از گران ترین کشورهای آمریکای لاتین است و با انبوه مشکلات دست و پنجه نرم می‌کند.

تجربه شیرین هلند

اما آیا تجربه همه کشورها از حذف صفر، مانند آن چیزی است که برزیلی ها تجربه کرده‌اند؟ آیا قرار است تجربه همزمان تغییر نام و حذف 4 صفر از پول ملی در کشورمان، شروع مسیری باشد که برزیلی ها سالها پیش‌تر در پیش گرفته اند و هنوز به انتهایش نرسیده‌اند؟ از این ها مهم تر، آیا تورم شدیدی که این روزها کشورمان به آن مبتلاست موجب خواهد شد که پروژه حذف صفر به شکست منجر شود و اتفاقاتی شوم در انتظارمان باشد؟

پاسخ کوتاه و سریع به این سوالات، «نه» است، به این معنی که برخی کشورها در دوران اوج تورم، یکی از راهکارهای سامان دهی اقتصادشان را حذف صفر از پول ملی یافته و با اجرایی کردن این تصمیم و اتخاذ تدابیر دیگر، توانسته اند از سقوط، به اوج موفقیت پل بزنند. اتفاقی که مردمان سرزمین لاله های نارنجی آن را تجربه کرده اند و حالا می‌توانند بابت رقم زدنش به خود ببالند.

رویدادی که نقطه شروع آن، ابتلای این کشور به مرضی بسیار بزرگ و نادر بود که با عنوان «بیماری هلندی» معرف جهانیان است و در زمره مباحثی قرار دارد که به دانشجویان اقتصاد در سراسر جهان تدریس می‌شود. اینکه با کشف یک مبنع گازی بزرگ در این کشور، اقتصاد هلند به منابع سرشار ناشی از آن گره خورد و رشدی چشمگیر را تجربه کرد که با تورم همراه بود و موجب شد چاپ اسکناس های درشت در دستور کار قرار گیرد.

نتیجه آن دوران رونق اقتصادی برای هلند، تورم بیش از 100 بود که با پایان یافتن منابع گاز، این کشور را در آستانه بحرانی بزرگ قرار داد. بحرانی که برای فرار از آن، سیاست های شدید انقباضی و همچنین حذف 4 صفر از پول ملی در دستور کار قرار گرفت و نتیجه اش، عبور موفق این کشور از بحران و شروع دوران اوج گیری اقتصاد هلند بود. اوج گیری‌ای که هنوز ادامه دارد و موجب شده بسیاری از کشورها تا بحث حذف صفر پیش می‌آید، این کشور را مثال بزنند.