نگاهی به «زیست شبانه» در شهرهای مختلف جهان

غلامرضاهاشمی فرد| طرحی موسوم به« زیست شبانه تهران»،که از طرف شورای شهرپیشنهاد شده بود پس از گذشت چندین ماه هنوز به سرانجامی نرسید. بررسیهای «آزادی» نشان می دهد، در شهرهای مختلف جهان،به موازات فراگیر شدن زیست شبانه، «اقتصاد شبانه» پررونق شد. امری که در نگاههای امنیتی به این پدیده ی نه چندان بدیع، به حاشیه رانده شد.

کم نبودند مسئولینی که طی ماههای گذشته،درباره طرح «نایت لایف» یا «زیست شبانه» اظهارنظرهای مختلفی کردند.از رئیس پلیس تهران که گفته بود: «به همه صنوف اعلام کرده‌ایم زیست شبانه نداریم و صرفاً صنوف تا ساعت یک بامداد مجاز به فعالیت اند». تا حجت الاسلام سرلک که در گفتگو با «آزادی»آنرا صرفا مناسب سگ گردانان دانست.

اما یکی از اظهارنظرها که آب پاکی را روی دست همه ریخت و به کل وجود چنین پدیده ای را نه تنها در آسیا بلکه در اروپا هم منکر شد از طرف سردار ایوب سلیمانی،جانشین فرمانده نیروی انتظامی مطرح شد. سلیمانی در جمع خبرنگاران گفت: «حیات شبانه را قبول نداریم، این فرهنگ حتی در اروپا هم نیست و زیر بار آن نخواهیم رفت».

در ادامه تلاش می کنیم با بررسی شهرهای مختلف جهان،به این موضوع بپردازیم که این پدیده،چه تاثیرات سازنده یا مخربی به دنبال داشته است.

محمود شهابی: شروع زیست شبانه به پیش از قرن بیستم می رسد
محمود شهابی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی ،با نگاهی جامعه شناختی به زیست شبانه و واکاوی منشا این پدیده در کشورهای دیگر، معتقد است شروع زیست شبانه به اواخر قرن نوزدهم میلادی یعنی پس از اختراع برق و روشن شدن مغازه ها،خیابانها و معابر عمومی،برمی گردد.

شهابی می گوید: «شهرها در همه جوامع تا قبل از اختراع برق در سال ١٨٨٠میلادی، سوت‌وکور بودند. کمتر کسی حاضر بود آسایش و امنیت خانه را با قدم زدن در تاریکی خیابانها عوض کند. اما با اختراع برق، فرهنگ شب‌بیداری نیز به‌تدریج شکل گرفت. با افزایش سطح صنعتی شدن و افزایش ساعات کار کارگران، فعالیت‌های تفریحی کارگران به شب موکول شد. تا اواخر قرن١٩ میلادی ،زیست شبانه شهری در بسیاری از جوامع غربی،مرد محور بود اما به‌تدریج رستوران‌ها و هتل‌ها پذیرای مشتریان زن هم شدند. مردان به جای خواستگاری از زنان جوان در محیط خصوصی خانه، نامزد خود را به اماکن تفریحی عمومی مانند رستوران‌ها، تئاتر و سالن‌های رقص بردند. با گذشت زمان،در دهه های ١٩٥٠-١٩٤٠ اجرای زنده موسیقی و شکل‌گیری فرهنگ رقص دسته جمعی ،به رونق زیست شبانه در بسیاری از جوامع غربی کمک کرد.»

این استاد دانشگاه ، با اشاره به رونق گرفتن نوعی «اقتصاد شبانه» در پی زیست شبانه تشریح کرد: «شکل‌گیری اقتصاد شبانه (با توجه به رواج استفاده از میکده‌ها و بارها و کلوپ‌ها، مکان‌های عرضه محصولات موسیقایی و...) باعث رونق اقتصاد شهری شد و به دنبال آن مفهوم سیتی سنتر به عنوان محل تمرکز و تجمع زنجیره‌ای از فعالیت‌های تفریحی،بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت. افزون بر این،از دهه ١٩٩٠ تشدید فرآیند فردی شدن و جهانی شدن نیز به شکل‌گیری سبک‌های زندگی و هویت‌های جوان‌پسند کمک کرد.»

شهرهای همیشه بیدار و توسعه گردشگری بین المللی
شهابی با نام بردن از برخی شهرهای اروپایی و اطلاق عنوان شهرهای ٢٤ ساعته به آنها، از ظهور و بروز پدیده ای به نام «توریسم جهانی» یاد می کند و می گوید:

«عامل دیگری که به رونق زیست شبانه در بسیاری از جوامع کمک کرده است،شکل گرفتن «توریسم جهانی» است. هم‌اکنون سخن از« شهرهای ٢٤ ساعته» و سخن از شهرها ،خیابان‌ها یا بولوارهایی است که هرگز نمی‌خوابند، مانند شهر «بارسلونا» و بولوار «رامبلا» که محل رفت‌وآمد وگردش میلیون‌ها گردشگر از ملیت‌های مختلف است.»

به پدیده ی« شهرهای٢٤ ساعته » اشاره شد. به برخی شهرهای دیگر که از این ویژگی برخوردار هستند می پردازیم.

نیویورک،ایالات متحده آمریکا
از نیویورک ،که پرجمعیت ترین شهر آمریکا محسوب می شود،به عنوان یک «شهرهمیشه بیدار» یا اصطلاحا شهر٢٤ساعته یاد می کنند.

مراکز تفریحی متعدد، سینماها، آسمان‌خراش‌ها و پارک‌های این شهر به طور شبانه روز میزبان گردشگران از سراسر جهان هستند. به عنوان نمونه می توان به مرکز تفریحی «مدیسون اسکوئر گاردن»،«میدان تایمز»،«پل بروکلین»،«ساختمان تجاری١٠٢طبقه ی امپایر استیت»،«مرکز خرید راکفلر سنتر» و دهها پارک،تورهای پیاده روی شبانه و نمونه هایی از زیست شبانه در نیویورک اشاره کرد.

مادرید،اسپانیا
مادرید،پایتخت اسپانیا،در سال ١٩٩٢ با اختصاص سالانه ٥٠٠ميليون يورو کمک از جانب اتحاديه اروپا، توانسته است برنامه های توسعه شهری از جمله اصلاح شبکه حمل و نقل شهری وگسترش خطوط مترو را دنبال کند و با بهره وری از طبیعت و برخورداری از جذابیت های سیاحتی و تفریحی ،سرمایه های کلان داخلی و خارجی را در بخش گردشگری و بخصوص «توریسم جهانی» جذب نمايد.

گردشگران به صورت شبانه روز، از محله های قدیمی و خیابانهای غرق در نور و روشنایی مادرید دیدن می کنند. در میان «خیابانهای٢٤ساعته »ی شهر می توان به «کاستیانا»، «گران ویا»، «آلکالا»، و «امباخادورس» اشاره نمود.

علاه بر شهرهای شبانه روزی و شناخته شده ی دیگر مانند پاریس،لندن،لاس وگاس ،بوئنوس آیرس،بمبئی و دهها شهر شناخته شده ی دیگر، در بین کشورهای اسلامی نیز،می توان به نمونه های مختلفی اشاره کرد که زیست شبانه،جزء لاینفک زندگی گردشگران و شهروندان آنجا شده است.شهرهایی مانند:بیروت در لبنان و دمشق در سوریه.

بیروت،لبنان
بیروت پایتخت و بزرگترین شهر لبنان، در میانه ی ساحلِ مدیترانه‌ای لبنان،روی یک شبه جزیره جای گرفته و بزرگترین و مهمترین بندر آن کشور است. این شهر کانون فرهنگی منطقه خود است و از منظر رسانه‌ای، تئاتر، فعالیت‌های فرهنگی و زندگی شبانه در میان کشورهای خاورمیانه و عربی مشهور است.

در لبنان،از خیابان «مونوی اشرفیه» به عنوان یکی از خیابانهای معروف شبانه روزی یاد می شود.«اشرفیه»، با رستورانها‌، باشگاههای‌ شبانه و مراکز خرید، به طور٢٤ ساعته پذیرای گردشگران هستند.

دمشق،سوریه
طبق آخرین سرشماری ،حدود٧٤ درصد از شهروندان سوریه را مسلمانان تشکیل می دهند. دمشق،پایتخت ودومین شهرپرجمعیت این کشور است.«مزعه»،یک از مناطق مهم دمشق،با کلوپهای شبانه،رستورانها،سالن های اجرای موسیقی و مراکز خرید،نمونه دیگری است از زیست شبانه در شهرهای اغلب مسلمان نشین.

همانگونه که به ذکر چند مورد هم اشاره شد،در شهرهای امروزی کارکرد خدمات، اوقات فراغت و فعالیت های اجتماعی- فرهنگی منحصر به ساعات خاصی از شبانه روز نمی شود.در حقیقت، به موازات فراگیر شدن «زیست شبانه» در شهرهای مختلف جهان،«اقتصاد شبانه» پررونق شد.

بدیهی است که شکل گیری مراکز خرید،رستورانها،سینماها،سالن های اجرای تئاتر و موسیقی،پارکها،میادین و پل ها در طول شب،سهم بسزایی در رونق اقتصادی و به کارگیری نیروی کاردارند. به باور بسیاری از کارشناسان،در دنیای امروزی،زیست شبانه، نمودی است از ارتباط پویا و فزاینده میان اقتصاد، جامعه و فرهنگ.