«جنگ تمام عيار» ؛ احتمال حمله سوسك ها به پايتخت !

شاید این مطلب، یک خبر ترسناک برای خیلی‌ها باشد اما بهتر است از دید کارشناسی به آن نگاه شود. بهار امسال یعنی 98 خیلی‌ها شاهد ظهور پروانه‌های خوشرنگ زیبا در شهر بودند که زیبایی و طراوت خاصی را هم به شهر داده بود.

به گزارش «آزادي» این اتفاق بعد از بارش‌های عجیب در شهرهای مختلف ایران، اتفاق افتاد بطوریکه بسیاری از کارشناسان از آن رویداد به عنوان اتفاقی بی‌سابقه یاد کردند. در این میان شهر تهران شاهد تعداد زیاد تری از این نوع حشرات خوش آب و رنگ بود.

حالا در یک ارزیابی پیشاپیش گفته شده که ممکن است بهار و تابستان سال آینده، با موج فزاینده فعالیت سوسک‌ها به خصوص در شهرهای آلوده تری چون تهران روبرو شویم که این خبر برای خیلی‌ها می‌تواند دلهره آور باشد.

>حمله‌ای در راه است؟
بنا به اظهار برخی کارشناسان، افزایش میزان آلودگی هوا متهم نخست علت چنین رویدادی می‌تواند باشد. خبرگزاری ایرنا چند روز قبل به نقل از یک کارشناس خبر داد که احتمالا امسال در تهران شاهد وقوع این پدیده باشیم.

اما موضوع از این قرار است که بنا به اظهار کارشناسان حمله سوسکها به تهران می‌تواند جدی و قریب الوقوع باشد، این اتفاقات در حالی ممکن است رخ دهد که آلودگی هوای تهران هر روز بیشتر از قبل رخ می‌دهد و حتی در سال98 میزان تعطیلی مدارس به خاطر این آلودگی بیشتر از هر زمان دیگری بوده است.

حال سوال این است که آلودگی هوا چه ارتباطی می‌تواند با ظهور سوسک‌ها داشته باشد ؟
رعنا همت یار کارشناس محیط زیست در این باره به آفتاب یزد می‌گوید: ربط احتمالی آلودگی هوا به شیوع سوسک‌ها این است که بیشتر پرندگان سوسک خوار به خاطر آلودگی هوا یا در تهران تلف شده‌اند یا به علت آب و هوای بد شهر مهاجرت کرده اند؛ این اتفاق در بهار 98 رخ نداد چون سیل وسیع نوروز اتفاق افتاد و پدیده وزش باد موجب گرده افشانی گل‌ها و ظهور پروانه‌ها شد.

وی تصریح کرد: آلودگی هوا به یک پدیده مبهم و غیرقابل راه حل تبدیل شده است و راهکارها برای مقابله با آن هنوز راه به جایی نبرده ضمن آنکه هیچ سازمانی مسئولیت رفع مشکل را برعهده نمی‌گیرد و تاسف بار‌تر اینکه هیچ کارگروه محیط زیستی شکل نگرفته تا موضوع را به صورت همه جانبه بررسی کند.

همت یار در پاسخ به این سوال که برخی تغییرات اقلیمی را در وقوع این اتفاق موثر می‌دانند گفت:‌ تغییرات آب و هوایی می‌تواند یک دلیل عمده زمینه ساز فعالیت حشرات از جمله سوسکها باشد و اساسا این عوامل در یک پکیج درهم تنیده قابل ارزیابی و دقت نظر است.

این کارشناس محیط زیست در باره هجوم سوسکها به شهرهای بزرگ در فصول سال گفت:‌البته جواب این سوالات را حشره شناس‌ها بهتر می‌دهند اما به نظر می‌رسد پدیده گرمایش زمین در ایران چندان جدی گرفته نشده و راهکاری برای آن پیدا نشده همانطور که این چالش در نوع خود یک معضل جهانی است اما در وهله نخست محیط نامساعد زندگی شهری و از جمله مشکلات فاضلابی زمینه رشد و تکثیر سوسک‌ها را فراهم می‌کند و این موضوع می‌تواند ربطی به فصل گرم یا سرد سال نداشته باشد همچنان که ممکن است گاهی سوسک‌ها را حتی در زمستان نیز مشاهده کنید.

>یک مهاجرت از تهران که علامت خوبی نیست
یک خبر ترسناک و ناامیدکننده این است که طی یکی دو سال اخیر نرخ رشد مهاجرت پرندگان مفید از شهرهای بزرگ فزاینده بوده و البته این اتفاق در کمال آرامش و بدون هیچ سر و صدایی روی داده است.

به نظر می‌رسد اینگونه خبرها از درجه اهمیت به مراتب کمتری نسبت به سایر اخبار برخوردار بوده که تاکنون به صورت جدی به آن پرداخته نشده است اما واقعیت این است که این مهاجرت مُضر اتفاق افتاده است که تبعات آن می‌تواند جبران ناپذیر باشد.

پرندگان از جمله گونه‌های حساسی هستند که نسبت به آلودگی هوا واکنش رفتاری نشان می‌دهند از جمله مصادیق این امر کاهش جمعیت گنجشک‌ها در تهران و برخی کلانشهرهاست که به باور کارشناسان دلیل مستقیم و قاطع آن آلودگی هوا بوده است.

دکتر «حبیب الله فصیحی» جغرافیدان، کارشناس مسایل زیست شهری و عضو هیات علمی دانشکده علوم جغرافیایی دانشگاه خوارزمی پیشتر به ایرنا گفته بود که آلودگی‌ هوا با ایجاد تغییرات بیولوژیکی در ترکیب هوا، موجب تهدید سلامت انسان و حیوانات می‌شود و شرایط را برای جایگزینی گونه‌های غیرمفید با گونه‌های مفید جانوری فراهم می‌سازد بطوریکه این امر در سال‌های اخیر، باعث افزایش جمعیت برخی گونه‌های مضر و مهاجرت برخی پرندگان شده است، از جمله این پرندگان مفید که دیگر در آسمان تهران مشاهده نمی‌شود پرنده سار است که پرنده‌ای است سوسک خوار که نقش مهمی در کاهش جمعیت این حشره خزنده ایفا می‌کند.

نتیجه درخور توجه اینکه با رفتن پرنده سار به دلیل آلودگی هوا از تهران، سوسکها آن هم از نوع قرمز آن زمینه رشد و نمو را پیدا کرده در حالیکه قبلا سوسک‌های درختی و حمام جولان بیشتری در سطح شهر و خانه‌ها داشته‌اند اما اکنون با پدیده جدیدی با عنوان سوسک‌های قرمز رنگ روبرو هستیم که ازدیاد نسل آنها خطراتی را برای سلامتی مردم به همراه دارد.

به گفته بیشتر کارشناسان محیط زیست آلودگی هوا ممکن است در انسان تاثیر خود را با تاخیر بروز دهد اما در مورد پرندگان این طور نیست بطوریکه آلودگی هوا بر پرندگانی که در شهر‌های آلوده زنده می‌کنند نسبت به انسان تاثیر بیشتری دارد، به صورتی که در آزمایش‌های مختلف هنگام کالبدشکافی بدن آن‌ها میزان زیادی دوده و ذرات معلق هوا در شش و دستگاه گوارش پرندگان مشاهده شده است.
>فاضلاب‌ها هنوز متهم هستند!

اکنون در برابر این نظریه که تغییرات آب و هوایی و آلودگی هوا منجر به ازدیاد سوسک‌ها شده برخی پژوهشگران به مخالفت برخاسته‌اند و می‌گویند هوای آلوده یا تاثیر به مراتب کمتری در ازدیاد سوسک‌ها دارد یا اصلا تاثیری در این موضوع ندارد. بر مبنای این استدلال، فاضلاب‌ها و پسماندها همچنان محل رشد انواع سوسک و حشرات مُضر است و در واقع این موضوع یک پدیده شهری و اجتماعی است تا یک موضوع اقلیمی.

اما در کنار این مسائل پاره‌ای از محققان محتاطانه نقش عوامل اقلیمی را موثر قلمداد می‌کنند و معتقدند آمیزه‌ای از مجموع علل و عوامل می‌تواند در ازدیاد جمعیت سوسک‌ها نقش آفرین باشد.

از این رهگذر، نکته نخست که توجه محققان مُردد به نقش آفرینی صرف اقلیم را به خود معطوف کرده این است که آلودگی هوا همیشه وجود داشته و باید بررسی شود که ایا طی یکی دو سال اخیر افزایش میزان الاینده‌های شهری به اندازه‌ای بوده که بخواهیم از آن به عنوان اتفاقی بی سابقه و گسترده نام ببریم؟

>متولی مبارزه با سوسک‌ها کجاست؟!
نکته بعدی این است که در کشور و کلانشهر تهران، مرکز یا متولی خاصی برای موضوع مقابله با حشرات موذی چون سوسک وجود ندارد و مراکز شهری آن‌قدر که در خصوص گربه، موش و سگ‌های ولگرد پاسخگو هستند در خصوص پدیده سوسک و ازدیاد آنها مسئولیت خاصی را برعهده نگرفته‌اند.

در حال حاضر حتی سازمان محیط زیست هم در خصوص این موضوع پاسخگو نیست و ظاهرا ارجاع این ماجرا به بخش مقابله با آفات جهادکشاورزی بیشتر بوده تا سایر سازمان‌ها.

>«سرقرمزها» را بهتر بشناسیم
حال که صحبت از میهمانان ناخوانده‌ای با نام سوسک قرمز است که ممکن است چند صباحی را مستاجر یا مقیم تهران شوند بد نیست نسبت به فعالیت و نوع زندگی آنها اطلاعاتی داشته باشیم.
سوسک قرمز یک گونه تهاجمی است که تعداد 300 تا 400 تخم لارو را در یک دوره 5 تا 8 ماهه تولید می‌کند. حجم لارو سوسک قرمز، نبود رقیب در طبیعت به دلیل آلودگی هوا و از بین رفتن منابع طبیعی می‌تواند جمعیت آنان را در دوره‌های کوتاه مدت به شدت افزایش دهدآنگونه که بر اساس پژوهش‌های منطقه‌ای استنباط می‌شود از سال 1388 یعنی حدود 10 سال پیش و با شدت گرفتن آلودگی هوا، جمعیت این حشره موذی در تهران بیش از 8 برابر شده است.

سوسک‌های قرمز یا سوسک‌های حمام و فاضلاب، در اصطلاح حشره‌شناسی با نام سوسری معروف هستند و و از متداولترین آفات در بسیاری از خانه‌ها و ساختمان‌ها به شمار می‌روند.

سوسری‌ها در چرخه زندگی خود سه مرحله تخم گذاری، نمف و بالغ را دارند. سوسک‌های ماده تخم‌های خود را به شکل گروهی داخل کپسولی لوبیا شکل و چرم مانند به نام (ootcheca ) می‌گذارند. سوسک‌های قرمز این کپسول‌ها را در محل‌های تاریک و دور از چشم انسان، در شکاف‌ها و درز دیوارها گذاشته یا به سطوح زیرین مـیز و صندلی یا تختخواب، جعبه‌چوبی و دیگر وسایـل بسته‌بـندی شده می‌چسبانند.

از ابتدای تخـم‌ریزی تا خارج شدن نوزاد سـوسک، بسته به درجه حرارت، رطوبت و نوع، تخم سوسری بعد از یک تا سه ماه باز و سوسک‌های جوان سفید رنگ کوچک بدون بال از درون آن خارج می‌شوند. حشرات بالغ چند ماه تا یکسال زندگی می‌کند و در این مدت عمل تخم‌ریزی چندین بار تکرار می‌شود.

>آشپزخانه‌ها و توالت‌هایی که محل سرایت بیماری هستند!

این نوع از سوسک‌ها از لوله‌های آب، باغ، فاضلاب و توالت‌ها به محل زندگی انسان وارد می‌شوند. آنها از مدفوع و غذای انسان تغذیه می‌کنند و از حاملان قطعی یا مشکوک عوامل بیماری‌زایی نظیر اسهال، اسهال خونی، طاعون، وبا، جذام، تب تیفوئید و فلج اطفال هستند.
سوسک‌ها همچنین تخم کرم‌های انگلی را حمل کرده و می‌توانند موجب واکنش آلرژیک از جمله ناراحتی پوستی، خارش، تورم پلک و ناراحتی‌های جدی تنفسی بشوند.

گونه خاصی از سوسک‌های آلمانی هم مختص آشپزخانه‌هاست و اغلب باعث دردسر کارکنان در رستوران‌ها و شیرینی‌پزی‌ها می‌شوند. اینگونه حشرات نسبت به سموم معمول مقاومت می‌کنند و برای ریشه کنی آنها روش‌های خاصی اخذ می‌شود. گونه آمریکایی، همان سوسک‌های فاضلاب هستند که منشا فاضلاب دارند و برای ریشه‌کنی کامل آنها علاوه بر مجاری فاضلاب، محل‌های عبور و مرور این حشرات باید بسته شود.

>سمپاشی کنیم راحت می‌شویم؟
اکنون شاید با خواندن این گزارش این فکر به اذهان خطور کند که آیا سم پاشی می‌تواند تاثیر ملموسی در مقابله با این آفت داشته باشد؟
پاسخ کمی ناامید کننده است چرا که نتایج یک مطالعه جدید نشان داده که سوسک‌ها، بیش از پیش در برابر سم‌های سوسک‌کش مقاوم شده‌اند. پژوهشگران در یک مطالعه شش ماهه دریافتند که مقاومت سوسک‌ها در برابر سوسک‌کش‌های مختلف در یک نسل، چهار تا شش برابر می‌شود. اگرچه این تیم تحقیقاتی توانست جمعیت سوسک‌ها را در طول مدت مطالعه ثابت نگه دارد، اما به رغم استفاده از سوسک‌کش‌های متنوع در کاهش این تعداد توفیقی نیافت.

بر همین اساس، در یکی از آزمایش‌های انجام شده، جمعیت سوسک‌ها در برابر سوسک‌کش مورد استفاده آسیب‌پذیر بوده و در نهایت از بین رفتند اما در یک آزمایش دیگر، با توجه به اینکه ۱۰درصد از سوسک‌ها در برابر سم مصرفی مقاوم بودند، جمعیت این حشرات با وجود استفاده از سوسک‌کش، افزایش یافت. بچه سوسک‌هایی که از سوسک‌های باقی‌مانده متولد می‌شدند، نیز به مراتب مقاومت بیشتری از خود نشان دادند.

>بدبینی متخصصان به سوسک‌ها
برخی تصور می‌کنند که سوسک‌ها تاثیر زیادی در وقوع بیماری‌ها ندارند اما نایب رئیس انجمن ویروس شناسی می‌گوید: سوسک‌های حمام یا همان «سوسری‌ها» به شدت میکروب‌های مقاوم عفونت را انتقال می‌دهند.

این مطلب را مهدی نوروزی در ششمین کنگره تخصصی استانداردهای تجهیزات پزشکی و مواد حوزه کنترل عفونت و استریلیزاسیون مطرح کرده و ضمن آن افزوده: سوسک‌های آمریکایی که بیشتر آنها در حمام یافت می‌شوند عفونت‌های مختلف و میکروب‌های مقاوم را با خود حمل کرده و منتقل می‌کنند

اکنون با توجه به مطرح بودن احتمال شیوع سوسک‌های قرمز به نظر می‌رسد همین مقدار خطر در خصوص این سوسک‌ها نیز حائز اهمیت است.

همچنین نتایج تحقیقاتی که به تازگی توسط محققان دانشگاه کلمبیا در امریکا انجام شده، تایید کرده است که قرار گرفتن در معرض اجزای خاصی از آلودگی هوا می‌تواند خطر ابتلا به آلرژی سوسک را در سن ۷ سالگی افزایش دهد و در این میان کودکان دارای جهش ژنی بیشتر در معرض خطر قرار دارند.

نتایج حاصله از این تحقیقات نشان می‌دهد نشان داد میزان بالاتری از آلرژی به سوسک در میان کودکانی که مادران آنها هنگام بارداری در معرض غلظت‌های بیشتری بودند، مشاهده می‌شود و به همین دلیل، محققان بر به حداقل رساندن مواجهه با غلظت‌ها در دوران بارداری برای جلوگیری از آلرژی به سوسک و آسم حاصل از آن در کودکان شهری تاکید دارند.

>لانه‌های چندلایه سوسک در تهران؟
سایر تحقیقات صورت گرفته در باره بیماری‌هایی که ممکن است از طریق این حشره به انسان منتقل شود حاوی اخبار بدتری است که زمینه احتیاط و مراقبت بیشتر را می‌طلبد

بر این اساس، به گفته کارشناسان، بیش از ۳۹ بیماری نظیر طاعون، وبا و جذام از موش‌ها به واسطه سوسک‌ها به انسان منتقل می‌شود.
این فاجعه در مورد تهران زمانی مورد توجه قرار خواهد گرفت که دریابیم لانه‌های تلمبار شده سوسک در بیشتر اعماق زمین در تهران حجم انبوهی از سوسک‌ها مشاهده شده که نشان می‌دهد وضعیت تهران از این لحاظ چندان مناسب نیست.

به طور مثال گفته می‌شود کارگران شهرداری زمانی که در حال کندن زمین برای احداث خط مترو تهران بودند به تعداد زیادی فاضلاب جذبی خانه‌ها، کارخانه‌ها و بیمارستان‌ها برخورد کردند و در هر چاهی را که باز می‌کردند صدهاهزار سوسک از درون آنها بیرون می‌آمد.

این امر به علت بی توجهی به بحث فاضلاب تهران از اهمیت دوچندانی برخوردار است و به نظر می‌رسد لانه گزینی این حج از سوسک‌ها در دل فاضلاب‌های شهری در نوع خود جای شگفتی دارد.

اهمیت جولان این حشرات تا جایی است که «جان‌سخت» بودن آنها را نیز به نحوی نشان می‌دهد. نگاهی به سیر تاریخی زیست این حشرات نشان می‌دهد که آنها در برابر اتفاقات سهمگین به شدت مقاوم بوده‌اند بطوریکه وقتی در سال 1986 حادثه انفجار راکتور هسته‌ای چرنوبیل در شوروی سابق (شمال اوکراین کنونی) رخ داد، بسیاری از افراد بر اثر آن، جان باختند یا دچار عوارض جسمی فراوان شدند و به دلیل تشعشع فراوان رادیو اکتیو تا مدتها طولانی به مردم اجازه ورود و خروج از شهر نمی‌دادند اما در همین شرایط، سوسکها توانستند خود را با محیط تطبیق دهند و دوام بیاورند.

>غافلگیر نشوید!
با این حال به نظر می‌رسد موضوع آلودگی هوا و مشکلات زیست محیطی در تهران تا حد زیادی جدی است و با ابراز تردید برخی از کارشناسان مبنی بر نبودن تحقیقات مستقل که بیانگر قطعیت ارتباط آلودگی هوا و افزایش شمار سوسکها باشد، روبرو شده است؛ از جمله کهرم کارشناس محیط زیست و استاد دانشگاه علامه طباطبایی در این خصوص گفته: آلودگی هوا ممکن است در کوچ پرندگان، از بین رفتن برخی از موجودات زنده و افزایش جمعیت این نوع از سوسک‌ها موثر باشد اما تا زمانی که ما بررسی نکرده ایم، نمی‌توانیم در باره میزان تاثیر آن بر جمعیت سوسکها اظهارنظر کنیم. اما با این وجود به نظر می‌رسد با توجه به مهاجرت پرندگان سوسک خوار به خاطر آلودگی هوا، لازم است اقدامات لازم از طرف بخش‌های مرتبط با این موضوع برای مهار و پیشگیری از اتفاقات غافلگیرکننده وجود داشته باشد.