از ناسیونالیسم عراقی تا مرجعیت شیعی؛ همه پیام‌های حضور صدر در تهران

درک جنبه سمبولیک مربوط به نشستن روحانی عراقی مقتدا صدر بین رهبر ایران، آیت الله خامنه ای و فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، قاسم سلیمانی در مراسم عاشورایی این هفته در تهران، دشوار است. این مکان جایگاهی مرجح است، و مخصوص افراد معتبر و شاخص برای جمهوری اسلامی، مانند رهبر حزب الله، سید حسن نصرالله.

به گزارش «آزادی»، صدر این روزها شاید برای چنین مکان افتخاری، انتخاب بعید به نظر برسد. وی بیشتر به خاطر مواضع ملی گرایانه عراقی و غالبا ضد ایرانی خود شناخته می شود. اما وی یک بازیگر پیچیده و غامض است. روابط خانوادگی وی عمیقا با انقلابیون اسلامی ایران در هم تنیده است و ارتباطاتش با ایران هرگز قطع نشده است. او سالها در قم زندگی کرده و می داند که چگونه با نخبگان روحانی و سیاسی ایران ارتباط بگیرد.

در حالی که بودن صدر در ایران برای مراسم عاشورا نباید شوکه کننده باشد، شرح حال آن همه بدین معنی است که تهران اقدام به ارسال سیگنالی به عراق و منطقه کرده است، مبنی بر اینکه این کشور همچنان بازیگر تاثیر گذار اصلی در سیاست عراق است.

صدر پیش از عزیمت به ایران، نخست وزیر عراق، عادل عبدالمهدی را مورد انتقاد قرار داده بود كه به اندازه كافی برای بازدارندگی در برابر واحدهای بسیج مردمی مرتبط با ایران (PMU) عمل نکرده است. صدر با اشاره به بیانیه ابو مهدی المهندس، معاون رهبر بسیج مردمی عراق، مبنی بر اینکه PMU می تواند با پشتیبانی ایران "نیروی هوایی" بسازد، توییتی انتقادی منتشر کرد و در آن نوشت "خداحافظی کشور من". گرچه عبدالمهدی تصریح کرد که اظهارات المهندس به هیچ وجه به معنی مواضع دولت نیست، صدر توییت کرد: "این یک تغییر شکل از وضعیت قانونی به حالت آشوب است. اگر دولت اقدامات قاطع نکند، حمایت خودم را از دولت قطع میکنم."

علی ماموری گزارش می دهد که "رهبر ارشد اتحاد سیرون صدر، سبل السیدی، گفته که صدر از نظر مقابله با تشکیل نیروی هوایی PMU کار دشواری در پیش دارد، و در حال حاضر موفق شده است از چنین اقدامی جلوگیری کند."

ماموری می افزاید: "حضور عمومی صدر بین آیت الله خامنه ای و سلیمانی نشانه بارز این نکته است که صدر در حال مذاکره درباره یک پروژه سیاسی با ایران است" از جمله امکان جایگزینی عبدالمهدی. ایران هیچ نشانه آشکاری از نارضایتی از نخست وزیر عراق نشان نداده است، بنابراین این امر بعید به نظر می رسد. نخبگان سیاسی عراق هم ممکن است به دنبال جلوگیری از ایجاد رویه ای مبنی بر اقدام علیه نخست وزیر مستقر عراق باشند - که یک رویه ویرانگر آن هم برای کشوری است که مشتاق اعمال حاکمیت است.

پیام های صدر برای نجف
سفر صدر به ایران ممکن است از زاویه دید نجف و همچنین بغداد هم معانی خاص خود را داشته باشد. نجف مرکز حوزه عراق است حوزه های علمیه شیعه که هم برای یادگیری علوم اسلامی و هم برای قدرت و سیاست عراق مهم است.

ماموری توضیح می دهد: "یکی دیگر از روحانیان شیعه، عمار حکیم ، جبه مخالف قوی را علیه عبدالمهدی تشکیل داده است. حکیم در ماه ژوئیه گذشته موجی از اعتراضات علیه دولت عبدالمهدی را در سرتاسر عراق ترتیب داد، و رهبری اعتراضاتی را که صدر برای سالها رهبری کرده بود، به عهده گرفت. به نظر می رسد سفر صدر به ایران اقدامی برای بازپس گیری این رهبری از حکیم است. اختلافات بین صدر و حکیم در چارچوب تاریخ طولانی رقابت بین دو خانواده بر سر رهبری جمعیت شیعه، به ویژه در حوزه های علمیه نجف شکل می گیرد."

ماموری ادامه می دهد: "حضور صدر در مجلس در ایران همچنین نشان می دهد که وی در تلاش است تا نقش آیت الله علی سیستانی، بالاترین مرجع شیعه در سیاست عراق را ادامه دهد. تاکنون، سیستانی در تشکیل دولت ها و انجام تغییرات بزرگ دیگر در کشور عراق دست برتر را داشته است. اکنون ، صدر - برای اولین بار - بین دو چهره با نفوذ در ایران ظاهر می شود و این پیام را ارسال می کند که وی در هر بحث و گفتگویی در مورد موضوعات ملی عراق، نماینده عراق است. پدر صدر، محمد صادق صدر، از سیستانی انتقاد كرده و او را مرجعی خاموش خواند، به این معنی كه سیستانی در مسائل سیاسی خیلی منفعل بوده است. صدر جوان همچنین در سال 2004 با وجود اعتراض های سیستانی و در حالی که او در یک سفر پزشکی در لندن بود، جنگی را علیه سربازان آمریکایی در داخل شهر نجف آغاز کرد."

تنظیم مجدد صفحه شطرنج توسط ایران
قرار گرفتن صدر در کنار صندلی آیت الله خامنه ای برای مراسم عاشورا به معنای این بود که تهران داوری اصلی سیاست عراق است. در حالی که صدر هرگز روابط خود را با ایران قطع نکرده، اما پیام های ملی گرایانه وی در عراق، از جمله انتقاد از PMU و همچنین سفر همراه با حسن نیت وی به عربستان سعودی در سال 2017، مورد استقبال خوبی قرار نگرفته است. این صدای ناسیونالیست عراقی در حال افزایش است، از جمله علیه PMU تحت حمایت ایران و دیگر مداخلات خارجی. هنوز تبدیل به یک موج نشده است، و نمی خواهیم در مورد آن اغراق کنیم، اما شروع شده. تهران ترجیح می دهد که صدر لحن ضد ایرانی خود را تغییر دهد و روی سخنان خود را به سمت به دشمنان ایران باز گرداند: ایالات متحده، اسرائیل و عربستان سعودی.

ماموری، با استناد به منابعی در ایران، می نویسد: ایران همچنین در حال سازماندهی مجدد دارایی ها و نیروهای خود در عراق است. این احتمال هست که دسته هایی از PMU تحت هدایت جناح پارلمانی فتح به رهبری حزب نخست وزیر سابق نوری المالکی، از نظر ایران کارایی خود را از دست داده باشند. در این بستر، رهبری ایران صدر را شریک اساسی، اگر نه کاملا همراه، در سیاست عراق می داند.